Pieczęć ze świątyni w Jerozolimie: „czyste dla Jahwe”

W niedzielę (25.12) Izraelski Zarząd Starożytności (IAA) na specjalnej konferencji prasowej ogłosił kolejne ciekawe odkrycie dokonane przez archeologów, którzy badają zasypany kanał ściekowy z I wieku w pobliżu pozostałości świątyni w Jerozolimie.

Przedmiotem tym jest niewielka ceramiczna pieczęć lub żeton o średnicy ok. 2 cm. Znajduje się na nim napis pismem kwadratowym w dwóch linijkach, na górze: דכא (dk’) i na dole: ליה (ljh).

W języku aramejskim górne słowo דכא lub דכ oznacza „czysty”. W dolnym zwrocie po przyimku ל („dla”) występują dwie hebrajskie litery JH (יה, Jah) będące często używaną skróconą formą imienia Bożego JHWH (יהוה, Jahwe).

Inskrypcję można więc przetłumaczyć jako „czyste dla Jah(we)”.

Jak uważają związani z IAA archeolodzy Eli Shukron i Ronny Reich, pieczęć ta była umieszczana na przedmiotach, które zostały oczyszczone w sposób rytualny. Ceremonialna czystość wymagana przez Prawo Mojżeszowe była niezbędna, żeby wejść na teren świątyni lub coś do niej wnieść. Pieczątka była czymś w rodzaju kuponu lub voucheru poświadczającego taką czystość.

Uczeni potwierdzają też, że wzmianki o takich pieczęciach zawiera Miszna, dzieło judaizmu rabinicznego z początku III wieku (w traktacie Szekalim 5:1-5), oraz że mówi się o nich w Talmudzie, komentarzach rabinów z III i IV w. Jednak w pismach tych nie wyjaśniono, jaką treść zawierały pieczątki. Do tej pory nie było też żadnego innego potwierdzenia takiej praktyki.

„Jest to pierwszy tego typu obiekt, jaki został znaleziony” – powiedzieli Shukron i Reich. – „Produkty, które przynoszono do świątyni musiały być oznaczone jako czyste, a ta pieczęć do tego właśnie była używana”.

Odkrycia dokonano pod tzw. Łukiem Robinsona, czyli pozostałościami schodów, które przed zburzeniem miasta w 70 roku n.e. prowadziły z najważniejszej ulicy Jerozolimy do świątyni.

Na konferencji byli też obecni przedstawiciele rządu Izraela, minister kultury pani Limor Livnat oraz minister edukacji Gideon Saar.

Saar podkreślił, że znalezisko jest kolejnym dowodem na to, że Żydzi od wieków zamieszkują Jerozolimę. Natomiast minister kultury zwróciła uwagę, że skoro tak cenne znaleziska są znajdowane w pobliżu miejsca świątyni, to o ileż bogatsze byłyby wyniki wykopalisk na terenie dawnego miejsca kultu.

Obecnie teren ten znajduje się pod kontrolą muzułmańską, a na miejscu świątyni znajduje się meczet. Nie prowadzi się tam żadnych prac archeologicznych.

Poza pieczęcią na konferencji przedstawiono również odkrycia wielu drobnych przedmiotów z czasów Machabeuszy, m.in. lamp olejowych, ceramiki, a także monet z czasów króla Aleksandra Jannaja oraz króla Jana Hirkana.

Zobacz film w jęz. angielskim:

Czytaj więcej o odkryciu pieczątki na stronie Izraelskiego Zarządu Starożytności (ang). 

• Czytaj też relację z konferencji (ang.) oraz wzmianki o odkryciu po polsku na stronie Archeowieści lub na stronie Erec Israel (tam dłuższa relacja filmowa, ale po hebrajsku).
• Zobacz też filmik CNN z polskimi napisami na Onecie.
• Czytaj też artykuł z inną interpretacją napisu oraz komentarz tutaj (ang).

Ten drobny artefakt jest interesujący również ze względu na użycie na nim skróconej wersji imienia Boga JHWH – Jah.  Jak wiadomo, w judaizmie rabinicznym wymawianie tego imienia jest zabronione (choć nie ma zakazu zapisywania go).

Nie wiadomo kiedy dokładnie rabini zaczęli zabraniać wymawiania imienia Jahwe i jak bardzo powszechny był ten zwyczaj w I wieku n.e. przed zburzeniem świątyni przez wojska rzymskie w 70 roku n.e. Tradycja żydowska, której najwcześniejsze ślady znajdują się w pismach Józefa Flawiusza (ok. 95 roku n.e.) oraz późniejsze pisma talmudyczne, nawiązujące do nauk faryzeuszy z I i II wieku, twierdzą, że jeszcze przed upadkiem Jerozolimy imię wymawiano tylko przy nadzwyczajnych okolicznościach. Natomiast nie ma śladów tej tradycji w Nowym Testamencie i w świadectwach archeologicznych.

Użycie imienia Jah na pieczęci, stosowanej co prawda do celów religijnych, ale jednak dość powszechnie, może być przyczynkiem w dyskusji o miejscu imienia JHWH przed 70 rokiem, gdy judaizm był jeszcze wielonurtowy.

Warto również wspomnieć o pewnym podobieństwie treści pieczęci do napisu, jaki nosił na zawoju arcykapłan pełniąc służbę w świątyni. Na złotej tabliczce miał wygrawerowany hebrajski zwrot קדש ליהוה (kdš ljhwh) czyli „świętość dla Jahwe” (Wyjścia 28:36, BT). „Czystość” w sensie religijnym i „świętość” są w Biblii właściwie synonimami. Być może znaczenie ma to, że na pieczęci użyto słowa aramejskiego. Trudno jednak stwierdzić, czy odkrywcy brali pod uwagę te podobieństwa.

Skrócona wersja imienia, czyli Jah, była używana dość często. Pojawia się między innymi w wielu tzw. imionach teoforycznych oraz w zwrocie Alleluja (Hallelujah, chwalcie Jah), który występuje zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie. Jak wskazuje odkryta pieczęć, skrót ten w I wieku stosowany był jako jedno z określeń czconego w świątyni jerozolimskiej Boga.

• Czytaj o innych znaleziskach sprzed 2 tys. lat z kanału ściekowego w pobliżu Ściany Płaczu w Jerozolimie. Są to ostatnio jedne z najważniejszych odkryć w archeologii biblijnej.