Siedem lat wykopalisk na stanowisku Khirbet Qeiyafa przyniosło nie tylko wiele sensacyjnych znalezisk – w tym najstarszą inskrypcję hebrajską – ale też całkowicie zmieniło obraz archeologiczny wczesnego królestwa Izraela.
Odkrycia w tym mieście datowanym na czasy Dawida (ok. 1000 p.n.e.) potwierdziły, że – wbrew twierdzeniom tzw. minimalistów – w X wieku p.n.e. w Judzie rzeczywiście istniało sprawnie administrowane państwo, stojące na wysokim poziomie cywilizacyjnym, którego mieszkańcy przestrzegali zasad religii mojżeszowej.
Aby zbadać, jak wyglądał dalszy rozwój królestwa Izraela, kierujący wykopaliskami prof. Yosef Garfinkel i jego współpracownicy postanowili od 2014 roku przenieść się do Lachisz, innego ważnego stanowiska w Judzie. Uczeni mają nadzieję znaleźć tam odpowiedzi na pytania dotyczące następnego okresu historii Izraela, to znaczy X i IX wieku.
Ruiny ufortyfikowanego miasta Khirbet Qeiyafa znajdują się ponad 30 km od Jerozolimy, w dolinie Ela (hebr. Elah, dziś Wadi es-Sunt), gdzie według Biblii rozegrała się bitwa, w której młody Dawid powalił filistyńskiego wojownika Goliata.
Położenie twierdzy jest dość istotne. Dolina Ela leży w Szefeli, pagórkowatym regionie Judy, która oddzielała nadmorską Równinę Filistyńską od Wyżyny Judzkiej. Twierdza chroniła zatem ważne miasta Judy, przede wszystkim Jerozolimę, przed najazdami Filistynów oraz pełniła ważną funkcję administracyjną.
W późniejszym czasie podobną rolę pełniły inne ufortyfikowane miasta Szefeli, na przykład pobliska Azeka i leżące nieco dalej Lachisz. Zdobycie ich otwierało wrogom drogę do stolicy Judy, jak to chociażby nastąpiło później w czasie najazdów Sancheriba czy Nabuchodonozora (por. 2 Król. 18:14; Jer. 34:6, 7).
Twierdza w Khirbet Qeiyafa została odsłonięta w 2007 roku. Datowanie radiowęglowe i przy pomocy ceramiki wykazało, że miasto powstało pod koniec XI wieku i zostało zniszczone około 980 roku p.n.e., najprawdopodobniej przez Filistynów.
Nieszczęście, jakim był krótki czas istnienia i brak późniejszego osadnictwa (przerwa aż do czasów hellenistycznych) okazało się jednak wielkim szczęściem dla archeologów. Ruiny zachowały bowiem stan nieskażony późniejszymi burzliwymi dziejami Judy. Wreszcie można było zbadać początkowy okres Zjednoczonego Królestwa (panowanie Saula, Dawida i Salomona). Jak wiadomo, krótko po śmierci Salomona nastąpił upadek Izraela i spadły nań takie nieszczęścia, jak podział na dwa państwa, ogołocenie Judy przez faraona Sziszaka czy odstępstwo od monoteizmu.
Ze względu na te późniejsze zakłócenia i niewielką ilość nieskażonych stanowisk z epoki (takich jak Khirbet Qeiyafa) próby odtworzenia wczesnych dziejów królestwa Izraela sprawiały archeologom spore trudności.
Dawało to pole do popisu grupie uczonych zwanych minimalistami lub „szkołą kopenhaską”. Twierdzili oni, że „złoty wiek” świetności Izraela za panowania Dawida i Salomona jest tylko powstałą dużo później fikcją literacką, a królowie ci albo nigdy nie istnieli, albo byli jakimiś lokalnymi awanturnikami. Według nich, historia Izraela zaczęła się dopiero w czasach asyryjskich.
Minimaliści, których największa popularność przypadła na początek lat 1990-tych, kwestionowali dziesiątki lat badań wybitnych archeologów uznających historyczną wartość Biblii (np. William F. Albright, Kenneth Kitchen, Benjamin Mazar, Yigael Yadin i in.).
Stela z Tel-Dan
Nawet po odkryciu w 1993 roku steli z Tel-Dan, która dowiodła historyczności króla Dawida, minimaliści nadal twierdzili, że biblijne księgi Samuela, Królów i Kronik nie mają wartości historycznej i są tylko późniejszą propagandą. Głosili, że nawet jeśli istniał ktoś taki jak Dawid, był on co najwyżej ‚biegającym z kijem po górach przywódcą niepiśmiennych pasterzy’, a nie królem, wojownikiem i poetą.
Wśród archeologów głównym zwolennikiem tez minimalistów jest Israel Finkelstein, wpływowy uczony z Uniwersytetu w Tel Awiwie.
Niewątpliwą słabością argumentacji minimalistów jest ciągłe odwoływanie się do braku dowodów lub kwestionowanie dotychczasowych odkryć (np. podważanie datowania). Tymczasem tzw. tradycjonaliści przedstawiają coraz to nowe odkrycia, które konsekwentnie uzupełniają zarysowaną z grubsza w Starym Testamencie historię Izraela.
Pierwszym problemem, z którym musieli zmierzyć się minimaliści było wspomniane odkrycie w 1993 roku steli z Tel-Dan zawierającej wzmiankę o dynastii Dawida. Nawet Finkelstein musiał przyznać, że potwierdza ona historyczność postaci Dawida.
Dużo poważniejszy kłopot sprawiły im wykopaliska, które na wzgórzu Ofel w Jerozolimie prowadzi dr Eilat Mazar z tamtejszego Uniwersytetu Hebrajskiego. To właśnie brak śladów „prosperity” epoki Salomona w Jerozolimie miał być jednym głównych argumentów minimalistów. Odnalezienie takich dowodów w mieście ciągle zamieszkiwanym, przebudowywanym, grabionym, niszczonym i znów odbudowywanym, a teraz politycznie i religijnie podzielonym, wydawało się zgoła niemożliwe.
Eilat Mazar
A jednak Eilat Mazar się to udało. W roku 2005 podczas wykopalisk w sąsiedztwie Wzgórza Świątynnego dotarła do pozostałości masywnej budowli z czasów Dawida, którą uznała za królewski pałac. W 2010 roku odkopała potężne, „cyklopowe” mury z czasów Salomona. Jakby tego było mało, w zeszłym roku znalazła alfabetyczną inskrypcję z czasów Salomona, jak się później okazało hebrajską. Trudno o bardziej dobitne dowody na tak trudnym stanowisku.
Nikt jednak się nie spodziewał, jakim ciosem okażą się dla twierdzeń minimalistów wykopaliska w Khirbet Qeiyafa. Prowadzili je w latach 2007-2013 archeolodzy Yosef Garfinkel z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie i Saar Ganor z Izraelskiego Urzędu Starożytności.
Prace przyniosły wspaniałe odkrycia, o których kilkakrotnie pisaliśmy. Odsłonięto ufortyfikowane miasto z epoki żelaza (okres II). Otoczone było kamiennym murem i posiadało dwie masywne bramy. Jest to zresztą jedyne znane miasto z terenu Izraela i Judy z dwiema bramami. W centrum miasta stał pałac lub podobna budowla będąca centrum administracyjnym. Odnaleziona ceramika jest typowa dla Królestwa Judy. Na terenie miasta nie znaleziono kultowych rzeźb i wizerunków, ani resztek kostnych wieprzowiny (były to rzeczy zabronione przez Prawo Mojżeszowe).
Najciekawszym znaleziskiem było jednak odkrycie ostrakonu z pięcioliniową inskrypcją w języku hebrajskim. Jest ona najprawdopodobniej najstarszym zabytkiem pisemnym w tym języku oraz najdłuższym znanym napisem w piśmie protokananejskim. W swojej treści inskrypcja również harmonizuje z treścią Tory.
Yosef Garfinkel
Yosef Garfinkel utożsamia Khirbet Qeiyafa z miastem Szaaraim (co znaczy „dwie bramy”), które wymienia 1 Samuela 17:52.
Nie ulega wątpliwości, że miasto, które zamieszkiwali Żydzi, było ważnym centrum administracyjnym w Judzie w czasach panowania Dawida. Khirbet Qeiyafa (Szaaraim?) istniało krótko, być może około 20 lat, a po upadku jego rolę mogło przejąć jakieś inne miasto.
Teraz prof. Garfinkel chce kontynuować badania nad okresem królestwa Dawida i Salomona w Tel Lachisz, znanym stanowisku położonym około 20 km na południowy-zachód, również w regionie Szefeli.
„Wyniki z Khirbet Qeiyafa razem z wynikami z Lachisz” – napisał Garfinkel w Biblical Archaeology Review – „pozwolą nam uzyskać pełniejszy i jaśniejszy obraz królestwa Judy w X i IX wieku p.n.e. Patrzymy na te dwa stanowiska jak na jeden projekt regionalny”.
Lachisz w okresie Drugiej Świątyni było ważnym miastem Judy, drugim pod względem znaczenia po Jerozolimie. Intensywne prace wykopaliskowe prowadzono tam już przed II wojną światową, a później w latach 70-tych. Najbardziej znane odkrycia dotyczą najazdu Sancheriba, najazdu Nabuchodonozora (z tego okresu pochodzą „listy z Lachisz”) oraz pieczęci z czasów Ezechiasza.
Jednak teraz archeolodzy są zainteresowani wcześniejszym okresem. Lachisz było jednym z miast kananejskich zdobytych przez Jozuego (Joz. 10:23). Później w Biblii następuje długie milczenie, a kolejna chronologicznie wzmianka o Lachisz dotyczy dopiero ufortyfikowania tego miasta przez syna Salomona (2 Kron. 11:5, 9).
Z wcześniejszych wykopalisk wiadomo, że Lachisz było zamieszkane w epoce wczesnego, średniego i późnego brązu, po czym zostało opuszczone. Następnie zostało zasiedlone dopiero w epoce żelaza (okres II), a warstwa ta wyraźnie różni się od poprzednich. I to właśnie ten okres chcą jeszcze raz dokładniej przebadać archeolodzy.
Prof. Garfinkel dodaje na łamach BAR:
„Obecne wykopaliska będą koncentrować się na X i IX wiekach p.n.e. Będziemy próbować odpowiedzieć na pytania: Kiedy po raz pierwszy zasiedlono i po raz pierwszy ufortyfikowano Lachisz w epoce żelaza? Jak się rozwijały gospodarka, administracja, kontakty z zagranicą, pismo, religia i sztuka przez pierwsze 200 lat królestwa Judy. Będziemy też badać związki pomiędzy archeologią a tym, co mówi Biblia o X wieku p.n.e.”
Czekamy z niecierpliwością na wyniki wykopalisk. Prace ruszają w czerwcu 2014.
- Więcej w artykule w Biblical Archaeology Review (ang., subskrypcja)
- Na podstawie Popular Archeology (ang) i wcześniejszych artykułów
- Zobacz też artykuł Y. Garfinkela i S. Ganora w Journal of Hebrew Scriptures (pdf, ang)
Spór między szkołą telawiwską a jerozolimską o początki Izraela opisał też swego czasu obszernie National Geographic (pol). Co prawda artykuł jest nieco stronniczy, niemniej zawiera dość informacji, by zorientować się w czym tkwi istota sporu między minimalistami a tradycjonalistami.
Czytaj też:
- wcześniejsze wpisy o odkryciach w Khirbet Qeiyafa
- wcześniejsze wpisy o odkryciach Eilat Mazar
Archeologia biblijna 
Musisz się zalogować aby dodać komentarz.