Według biblijnej Księgi Wyjścia (Exodus) wychowany na egipskim dworze królewskim Mojżesz potrafił nie tylko czytać i pisać, ale też posiadał wiedzę świadczącą o gruntownej edukacji w innych dziedzinach (Wyj. 2:10, 24:4; por. Dzieje 7:22). Tradycja przypisuje mu autorstwo ksiąg o charakterze prawniczym, historycznym i poetyckim.
Czy faraonowie i członkowie ich rodzin rzeczywiście potrafili czytać i pisać? Czy może była to wiedza zastrzeżona dla wąskiej grupy kapłanów i skrybów?
Egiptolog Filip Taterka z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu przeprowadził niedawno badania, z których wynika, że faraonowie zazwyczaj wykazywali się umiejętnością czytania i pisania. „Dowody na piśmienność władców Egiptu nie są może liczne, ale jednoznaczne” – cytuje uczonego portal Nauka w Polsce.
Dowody wskazują, że sztukę czytania i pisania opanowało zaledwie 1-3 procent mieszkańców starożytnego państwa nad Nilem. Zdecydowana większość zwykłych Egipcjan była analfabetami.
Pismo hieratyczne (fot. Wikipedia)
W czasach Mojżesza w użyciu były dwa rodzaje pisma egipskiego. Pierwszy z nich to klasyczne hieroglify, którymi chociażby zapisywano oficjalne teksty na ścianach świątyń i grobowców.
Drugi styl to pismo hieratyczne, uproszczone w stosunku do hieroglifów. Zapisywano nim dokumenty administracyjne i teksty literackie. Zapewne właśnie hieratyką posługiwano się na co dzień na dworze królewskim.
Według jednej z teorii, mniej więcej w tym czasie na bazie pisma egipskiego wynaleziono pierwszy alfabet (sugeruje to tzw. pismo protosynajskie). Właśnie pismem alfabetycznym spisano Prawo Mojżeszowe oraz pozostałe księgi biblijne. Jednak związek między pismami egipskimi a alfabetem nie jest pewny.
Natomiast kilkaset lat później Egipcjanie jeszcze bardziej uprościli swój system zapisu, znany jako pismo demotyczne, czyli ludowe. Było to ostatnie ogniwo w rozwoju pisma egipskiego, które z czasem zastąpiła greka.
Poznański uczony uważa, że znajomość pisma była nieobca faraonom już w najwcześniejszym okresie dziejów Egiptu. Bardzo możliwe, że jeden z pierwszych władców I dynastii, Aha, sprawnie posługiwał się pismem. Przypisuje mu się autorstwo kilku traktatów medycznych.
Bardziej pewne informacje pochodzą z okresu V dynastii. Jedna z inskrypcji znaleziona w grobowcu w Sakkarze, niedaleko najstarszej piramidy, wspomina o liście, który osobiście napisał faraon Dżedkare (Izezi). Ponadto liczne aluzje dotyczące piśmienności faraonów znajdują się w tzw. Tekstach Piramid, uważanych za najstarsze teksty religijne świata (epoka Starego Państwa).
Filip Taterka przedstawia również dowody, z późniejszego okresu, na system kształcenia, który obejmował członków rodzin królewskich. To właśnie oni mieli sprawować najbardziej odpowiedzialne urzędy, nie mówiąc już o roli następcy tronu.
„Przyszli faraonowie często pełnili wysokie stanowiska związane z administracją. A przecież pełnienie jakiejkolwiek funkcji w administracji państwowej w starożytnym Egipcie wiązało się z absolutną koniecznością znajomości pisma. Bez tego nie można było sprawnie wykonywać obowiązków” – wyjaśnia egiptolog.
Na przykład w słynnym grobowcu Tutanchamona (XVIII dyn.), który Howard Carter odkrył w Dolinie Królów, znajdował się bogaty ekwipunek pisarski. Według odkrywcy, narzędzia te noszą ślady użytkowania pochodzące jeszcze z okresu edukacji młodego króla.
Dowody na to, że na dworze królewskim istniała instytucja odpowiedzialna za edukację dzieci królewskich pochodzą już z okresu budowniczych piramid. W czasach faraona-kobiety Hatszepsut (również XVIII dyn.) znane są postacie wychowawców, choć dokładnie nie wiadomo, jaki był zakres ich obowiązków.
Taterka przekonuje:
„Prawdopodobnie królewskie dzieci, podobnie jak innych Egipcjan w szkołach pisarskich, uczono przede wszystkim hieratyki, która była niezbędna do kierowania administracją państwową. Nauka klasycznych hieroglifów prawdopodobnie zarezerwowana była dla dzieci przeznaczonych na urzędy kapłańskie i zapewne dla przyszłego następcy tronu.”
Nie wiadomo zatem, czy Mojżesz – który według relacji biblijnej był adoptowanym synem córki faraona, więc członkiem rodziny królewskiej – posiadł znajomość czytania tekstów religijnych zapisanych hieroglifami. Zapewne sprawnie posługiwał się pismem hieratycznym. Z drugiej strony, starożytna tradycja żydowska i chrześcijańska poświadcza jednak, że „Mojżesza wykształcono we wszystkich naukach egipskich” (Dzieje 7:22, BT).
Serwis Nauka w Polsce ciekawie podsumowuje swój raport:
„Z badań naukowca wynika jednak, że większość faraonów znała sztukę czytania i pisania. Umiejętności te obce były w pobliskiej Mezopotamii. «Współcześni władcom egipskim królowie i książęta mezopotamscy w zasadzie nie mogli pochwalić się znajomością pisma klinowego, co zapewne wynika z tego, że było ono zdecydowanie trudniejsze do opanowania, choć i tu zdarzały się wyjątki» – kończy egiptolog.”
- Na podstawie PAP – Nauka w Polsce (pol.) oraz magazynu Archaeology (ang).
Zobacz też:
Archeologia biblijna 
Musisz się zalogować aby dodać komentarz.