Muzeum Izraela w Jerozolimie w zeszłym miesiącu otrzymało od amerykańskiego darczyńcy zbiór ponad 1200 srebrnych monet z okresu perskiego.
Wśród nich są najstarsze znane pieniądze z terenu Ziemi Obiecanej oraz numizmat uznany za najstarszą żydowską monetę.
Przekazane monety pochodzą z V i IV wieku p.n.e., gdy Bliski Wschód znajdował się pod panowaniem Persji. Zbiór został określony jako „największa na świecie kolekcja monet z okresu perskiego”. Wiele z numizmatów to rzadkie lub nieznane wcześniej odmiany.
Najważniejszą z nich jest srebrna drachma, która nosi czytelny napis w języku aramejskim Jehud, czyli Juda.
„To najstarsza moneta z prowincji Judy” – wyjaśnia Haim Gitler, szef działu archeologicznego muzeum. Dlatego nazywa pochodzącą sprzed 2500 lat drachmę „pierwszą żydowską monetą”.
Perskie imperium Achemenidów
Numizmatyczne skarby przekazane do Muzeum Izraela powstały mniej więcej stulecie po tym, gdy perski władca Cyrus Wielki pokonał w roku 539 p.n.e. imperium babilońskie. Wtedy Persowie i Medowie, dwa zjednoczone ludy irańskie, stworzyły mocarstwo, które przez dwieście lat dominowało nad ówczesnym światem.
Upadek Babilonu i tolerancyjna polityka perskich władców z dynastii Achemenidów sprawiły, że Żydzi przebywający na wygnaniu mogli wrócić do swojej ojczyzny. Persowie zapewnili im swobodę religijną (Żydzi odbudowali świątynię w Jerozolimie) i pewną autonomię w obrębie prowincji Juda.
Jakieś stulecie przed tymi wydarzeniami, w VII wieku p.n.e., w królestwie Lidii w zachodniej Azji Mniejszej zaczęto wybijać najstarsze na świecie monety. Wykonane były z elektrum, stopu złota i srebra, którego złoża znajdowały się w tamtej krainie. W następnym, VI wieku p.n.e. Lidyjczycy zaczęli robić pieniądz również ze srebra i złota. Wtedy wynalazek monety szybko rozprzestrzenił się w innych krajach, w tym w licznych prowincjach perskiego imperium.
Juda, Samaria i Filistea, które były częścią perskiej satrapii obejmującej Syrię i Jerozolimę, już krótko po tym podchwyciły pomysł, by emitować swój własny bity pieniądz z kruszcu.
Ważąca 3,58 grama moneta z napisem „Juda” została podobno znaleziona w górach na południowy-zachód od Hebronu (ważne miasto w Judzie, jakieś 35 km na południe od Jerozolimy) i później zakupiona na aukcji przez nowojorskiego kolekcjonera starożytności Jonathana Rosena.
Muzeum Izraela w Jerozolimie (fot. Wikipedia)
Rosen – jak go nazwał New York Times, „jeden z najważniejszych na świecie kolekcjonerów zabytków Mezopotamii” – zgodził się przekazać cały bezcenny zbiór perskich monet do Muzeum Izraela w marcu 2013 roku. Samo przekazanie nastąpiło w listopadzie tego roku i zostało uznane za jedno z najważniejszych przejęć muzealnych roku.
Chociaż istnieje jeszcze kilka innych znanych przykładów monet z napisem „Juda”, to według Haima Gitlera ta unikalna srebrna drachma różni się od nich i najprawdopodobniej powstała na terenie Filistei, a jedynie przeznaczona była do użytku w prowincji Juda. „Dopiero później Juda zaczęła wybijać swoje monety” – wyjaśnia archeolog.
W okresie perskim prowincja Juda i sąsiadujące z nią Samaria i Filistea, były skrzyżowaniem cywilizacji, kultur, stylów i idei. Nic dziwnego, że monety z kolekcji Rosena reprezentują cały wachlarz artystycznych wpływów od Persji po Grecję, Anatolię i Egipt.
W prowincji Judzie – według ksiąg biblijnych napisanych w tamtym czasie – znano drachmy złote, które zapewne odpowiadały perskim darejkom, zaś srebro liczono w minach (por. Ezdrasza 2:69, Nehemiasza 7:70-72). Być może idea srebrnej drachmy przywędrowała z Grecji nieco później. Na wielu srebrnych pieniądzach z kolekcji można dostrzec sowę, symbol bogini Ateny, stały motyw attyckich drachm. Oprócz tego, monety noszą wizerunki bóstw, herosów i mitycznych bestii, a także zwierząt znanych na całym Bliskim Wschodzie – wielbłądów, koni, krów, orłów i lwów.
Również „najstarsza żydowska moneta” jest najwyraźniej okraszona motywami z mitologii. Według interpretacji izraelskiego uczonego, na awersie widoczna jest głowa Gorgony, przerażającej postaci z greckiej mitologii, ale stylizowana na egipską boginię Hator. Rewers natomiast przedstawia lwa stojącego okrakiem na byku, oraz aramejskie litery jod, he i dalet (Jehud, Juda).
Na podstawie stylizacji głowy Gorgony (którą przedstawiano dość często jako talizman chroniący przed złem) oraz kształtu liter, Haim Gitler datuje monetę „Judy” na wczesny IV wiek p.n.e.
Muzeum Izraela podkreśla niezwykłą różnorodność motywów i wysoki kunszt twórców monet, niespotykane w innych kolekcjach. Jako przykład podaje jedną z drachm z Samarii, która została wykonana z zastosowaniem optycznego triku. Kiedy przestawi się ją o 90 stopni, to widoczny lew zamienia się w brodatego mężczyznę.
Ponadto monety z tego okresu stanowią bardzo cenne źródło wiedzy o życiu codziennym i zwyczajach, wiedzy zazwyczaj niedostępnej z wykopalisk.
Obecnie w Muzeum Izraela można obejrzeć wybór najciekawszych eksponatów z kolekcji perskich monet. W przyszłości ekspozycja będzie uzupełniana o kolejne.
Gospodarze Muzeum mają nadzieję, że będzie się ona cieszyć podobnym zainteresowaniem, jak wystawa „Białe złoto” z 2012 roku, która prezentowała najstarsze na świecie, lidyjskie monety z elektrum.
- Na podstawie The Times of Israel (ang). Dzięki informacji z portalu Erec Israel (pol.). Na obu stronach są duże zdjęcia monety „Judy” i monety z lwem zamieniającym się w brodacza.
Warto wrócić też do artykułów o podobnej tematyce:
Archeologia biblijna 
Musisz się zalogować aby dodać komentarz.